امروز از سری مقالات گاراژ قصد داریم شما را بیشتر با تاریخچه شکل گیری صنعت خودرو در ایران آشنا کنیم. باما همراه باشید.
بررسی تاریخچه شکل گیری یک صنعت و مسیری که کشورها برای دستیابی به آن پیموده اند می تواند برای کشورهایی که می خواهند به آن عرصه وارد شوند یا ورود موفقی نداشته اند، راهگشا باشد. طبق نظریه الکساندر گرشنکرون که معتقد بود «هر چه عقب ماندگی نسبی اقتصادی یک کشور بیشتر بوده، تلاش های توسعه در آن کشور تمرکز بیشتری داشته است و عقب ماندگی در مقاطعی خاص می تواند یک مزیت باشد، چون کشورهای عقب مانده از تجربه دیگران استفاده کرده و جهش را جایگزین رشد آهسته می کنند.
در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺻﻨﻌﺖ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺳﺎزي در ﺳﺎل ۱۸۹۱ ﺗﻮﺳـﻂ ﻳـﻚ ﻓﺮاﻧﺴـﻮي ﺑﻨـﺎم (ﭘﺎﻧـﺎرد) ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺷﺪ. اوﻟﻴﻦ اﺗﻮﻣﺒیلی ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎﻧﺎرد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺎ ﻧﻔﺖ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛـﺮد ﭘـﺲ از آن؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻪ ﺗﺎ ﭼﻬﺎرﺑﻌﺪ، اوﻟﻴﻦ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﺎم «ﭘﮋو» ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻫـﻢ اﻛﻨـﻮن ﻳﻜـﻲ از اﺗﻮﻣﺒﻴﻞﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮي در دﻧﻴﺎ اﺳﺖ.
اتومبیل سازی در امریکا نیز توسط (فورد) شروع شد و این صنعت در کشور آمریکا بهتر از اروپا توسعه یافت. مقارن همین سالها تعدادی اتومبیل به ایرات وارد شد که مربوط به اوایل دهه ۱۹۲۰ است. در کنار آن کارگاه هایی جهت تعمیر اتومبیل نیز دایر گردید. کار این تعمیرگاه ها، تعویض و تعمیر لاستیک و نیز تعویق وسایل یدکی بود که از خارج وارد می گردید. در ایران اطاق سازی از جمله اولین اقدامات در راه ﭘﻴﺸـﺮﻓﺖ ﺻـﻨﻌﺖ ﺧـﻮدرو ﺑـﻮد. صاحبان این صنعت با نداشتن وسایل کافی، به ساخت کامیون و اتوبوس اقدام نمودند. البته مواد اولیه این اطاقها در کشور ساخته می شد. سایر وسایل مورد نیاز همانند شاسی موتور و لاستیک از خارج وارد می گردید.
تاریخچه شکل گیری صنعت خودرو در ایران
اﻳﺮان به دﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي در ﺳﺎﺧﺖ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ، ﻣﺠﺒﻮرﺑـﻪ ﺧـﺎرج ﻛـﺮدن ارز و واردات اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺑﻮد. در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺻﻨﺎﻳﻊ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ درﺻﺪد ﺑﻮدﻧـﺪ ﺗـﺎ آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ اﺟﺰای متشکل اتومبیل را در داخل تهیه کنند و در اثر تشویق و ترغیب صاحبان صنایع و اﻋﻄﺎي وام ها، ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﺑﺎ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ وزارت اﻗﺘﺼـﺎد ﻛﺎرﺧﺎﻧﺠـﺎﺗﻲ ﺟﻬـﺖ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣﺎﺷـﻴﻦ ﺳـﻮاري، اﺗﻮﺑﻮس و ﻛﺎﻣﻴﻮن داﻳر ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از آﻧﻬﺎ آﻏـﺎز ﺷـﺪ.
اوﻟـﻴﻦ ﻛﺎرﺧﺎﻧـﻪ ای که توانست مونتاژ و سپس ساخت سواری در ایران را به عهده گیرد، کارخانه جیپ ایران بود که در سال ۱۳۳۶ تاسیس یافت و با دریافت ۶۰ میلیون ریال وام از وزارت اقتصاد – از محل معاونت ارزیابی پشتوانه اسکناس- شروع به تولید نمود. اﻳﻦ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ، ﺑﺎ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ ﺗﻌـﺪاد ﻣﺤﺪودي ﺧﻮدرو ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﺟﺎي واردات ﺧﻮدروﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد. بعد از آن در سال ۱۳۸۸ شرکت مرتب (لند رور) تاسیس گردید و چندسال بعد فعالیتش را آغاز کرد.
شرکت فیات در ایران
شرکت صنعتی (فیات ) در سال ۱۳۹۹ تاسیس شد که هر سال، تعدادی سواری ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻧﻤﻮد. ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺑـﺎ ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﺷـﺮﻛﺖ ﺻـﻨﻌﺘﻲ سایکا، شرکت سهامی خاور (مرسدس بنز) اولین کارخانه اتومبیل سازی را در ایران تاسیس کرد. در سال ۱۳۴۱ شرکت ﺳﻬﺎﻣﻲ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻛﺎرﺧﺎﻧﺠﺎت « اﻳﺮان ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎل» ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ اﺗﻮﺑﻮس، واﻧﺖ، اﺳﺘﻴﺸﻦ، ﻣﻴﻨـﻲ بوس، آمبولانس نیز به این گروه پیوست و سال ۱۳۴۵ تولید پیکان را آغاز کرد. همزمان با آن کارخانه «لیلاند موتور» نیز در این زمینه ساخت کامیون های ﺳﻨﮕﻴﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎﻳﻲ زد.
ﺳـﺎل ﺑﻌﺪ ﺷﺮﻛﺖ «زاﻣﻴﺎد» (وﻟﻮو)ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از ﺳﺎﺧﺖ و ﻣﻮﻧﺘﺎژ ﻛﺎﻣﻴﻮن، ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻋﻤـﺪه ی دﻳﮕـﺮش ﺗﻬﻴـﻪ، ﺗﺮاﻛﺘﻮر ﺑﻮد ﺗﺄ ﺳﻴﺲ ﮔﺮدﻳﺪ. در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺲ ازآن ﻧﻴـﺰ ﺑﺘـﺪرﻳﺞ ﺷـﺮﻛﺖ ﺳـﻬﺎﻣﻲ ﻛﺎرﺧﺎﻧﺠـﺎت ﺻﻨﻌﺘﻲ «ﭘﺎرس ﻟﻮﻛﺲ» ﻛﻪ در ﺗﻬﻴﻪ اﺗﻮﺑﻮس و ﻣﻴﻨﻲﺑﻮس ﺷﻬﺮت داﺷـﺖ – ﺷـﺮﻛﺖ اﻳـﺮان ﭘﻴﻤـﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ ﻛﺎرﺧﺎﻧﺠﺎت اﺗﻮﺑﻮس ﺳﺎزان ﺗﻬﺮان و ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﺮوس ارﺟﻤﻨﺪ – ﻛﻪ ﻣﺎﺷـﻴﻦﻫـﺎي آﺗﺶ ﻣﻲ ﻧﺸﺎﻧﻲ را ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮد – در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ.
ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﻴﻜﺎن، ﻣﻮﻧﺘﺎژ ﺳﻴﺘﺮوﺋﻴﻦ ﺷﺮوع ﺷﺪ و در ﺳﺎل ۱۳۴۷ ﺑﻬـﺮه ﺑـﺮداري از آن آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ. در ﺳﺎل ۱۳۵۲ ﻛﺎرﺧﺎﻧﺠﺎت « ﺟﻨﺮال ﻣﻮﺗﻮر» اﻳﺮان مورد بهره برداری قرار گرفت و به تولید اتومبیل شورولت ایران پرداخت. به طور کلی در سال ۱۳۵۴، تعداد سیزده واحد ﺗﻮﻟﻴﺪي در ﺻﻨﻌﺖ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞﺳﺎزي ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ داشتند که ۳۸ درصد از کل واحدهای مذکور اتومبیل سواری تولید می کردند. این نسبت در سال ۱۳۴۵ حدود ۳۱ درصد بوده است. در این رابطه عمده واﺣﺪﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي داﻳﺮ ﺷﺪه، به دلیل دسترسی به بازار مواد اولیه، بازار مصرف و نیروی کار و نیز نزدیکی، در تهران مستقر شده بودند.
صنعت خودرو پس از انقلاب
ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺸﻜﻼت ناشی از جنگ، تولید خودرو دچار افت شدیدی گردید. در اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ خودرو در کشور طراحی نشده و وارداتی هم در این زمینه نداشتیم. علاوه بر آن بستری برای تولید خودرو داخلی نیز فراهم نبود. ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه آﺷﻔﺘﮕﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮدرو در اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺳﻬﻤﻴﻪ ارزي ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﺧﻮدروﺳﺎز ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﺪ.
در اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺻﻨﻌﺖ ﺧﻮدروﺳﺎزي دﭼﺎر ﻳﻚ ﺑﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﮕﻲ و رﻛﻮد ﺑﻮد و ﺗﺤﺮﻛﺎت ﻣﻮﺟـﻮد در ﺳﺎﻟﻬﺎي اوﻟﻴﻪ دﻫﻪ ۶۰ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮدروﻫﺎي واﻧﺖ، اﺗﻮﺑﻮس،ﻛﺎﻣﻴﻮن و ﻣﻴﻨـﻲ ﺑـﻮس ﻣﺮﺑـﻮط ﺑﻮده اﺳﺖ.
بعد از اتمام جنگ شرکت های ﺧﻮدروﺳﺎزي اﻳﺮان ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳـﺖ دوﻟـﺖ ﺷـﺮوع ﺑـﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ نمودند. این امر منجر به گسترش تولید داخلی و ایجاد شرکتهای قطعه سازی در کشور شد و رشد خوبی در تولید خودرو با نگرش بازارهای داخلی اﻳﺠــﺎد ﮔﺮدﻳــﺪ، اگرچه همواره تقاضا کنندگان از کیفیت خودروهای تولید داخل و قیمت آنها در قیاس با دیگرکشورها اظهار نارضایتی نموده اند.
وﺿﻌﻴﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﺧﻮدرو در اﻳﺮان
در اﻳﺮان از ﺳﺎل ۱۳۴۹ تا آخر سال ۱۳۵۶ تولید خودرو به علت رونق اقتصادی حاکم بر کشور به دلیل وفور ارز و بالا بودن قدرت خرید بازار داخلی رشد بالایی داشته است. از سال ۱۳۵۶ به بعد با شروع بحران های اقتصادی ناشی از انقلاب و جنگ به غیر از سال ۱۳۶۰، افت تولید مشخص است.
اما بعد از جنگ تحمیلی، ﻫﻤﻜﺎرﻳﻬﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﻨﻲ اﻳﺮان ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي ﻓﺮاﻣﻠﻴﺘﻲ ﻣﺠـﺪدا اﺣﻴﺎ ﺷﺪ و از رﻫﮕﺬر آن اﻳﺮان ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﺳﺎزي ﺧﻄﻮط تولید و تولید محصولات با کیفیت بهتر و جدیدتر دست یابد. در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺻﻨﻌﺖ خودرو توانسته است با تعمیق پیوند خود با صنایع بالا دستی، صنعت قطعه سازی را نیز به حرکت در آورد.
اما همه با مباحث این صنعت نتوانسته است به کسب مزیت نسبی و رقابتی در تولید خودرو و قطعات دست یابد و حضور موفقی در بازارهای جهانی داشته باشد و اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ آﻣﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ وﺳﺎﻳﻂ ﻧﻘﻠﻴﺔ ی ﺑﻨﺰﻳﻨﻲ و دﻳﺰﻟﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد ﺑﻬﺘـرﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد.
امیدواریم از مقاله تاریخچه صنعت خودرو در ایران بهره کافی را برده باشید. باما از قسمت دیدگاه ها باما در ارتباط باشید.
